ภาพล้านนาในอดีต… ขบวนเกวียน : การคมนาคมขนส่งยุคก่อนทางรถยนต์

          ในระบบการผลิตแบบเกษตร วัวเป็นสัตว์ที่มีคุณประโยชน์มากทั้งทำนาและขนส่ง ก่อนมีรถยนต์และจักรยานยนต์ ชาวนาในภาคเหนือใช้วัวในระบบการขนส่ง 2 รูปแบบ คือ วัวต่าง และวัวล้อ
          วัวล้อ หมายถึงการใช้วัวเทียมเกวียนบรรทุกสิ่งของไปค้าขายยังที่ต่างๆ เป็นพาหนะที่ใช้ทั้งในชนบทและในเมือง โดยเฉพาะในยุคของการค้าทางเรือและทางรถไฟ วัวล้อเป็นพาหนะสำคัญในการขนส่งสินค้าจากชนบทมายังท่าเรือและสถานีรถไฟตามลำดับ จากคำบอกเล่าของพ่อค้าจีนที่เข้ามาทำการค้าทางรถไฟเล่าว่า ในยุคแรกๆ พวกเขาจะเดินทางไปซื้อพืชผลทางการเกษตร เช่น ข้าว ถั่วและกระเทียม ในเขตอำเภอรอบนอก และว่าจ้างให้วัวล้อบรรทุกเข้ามาไว้ที่โกดังแถวสถานีรถไฟ เพื่อรอส่งต่อไปขายที่กรุงเทพฯ
          จากการสัมภาษณ์ชาวบ้านในเขตอำเภอสันทรายเล่าว่า เมื่อได้ผลผลิต ชาวนาที่เช่านาจากเจ้าของนาที่อยู่ในเมือง (ทำนาแบบผ่ากึ่ง) จะนำข้าวเปลือกใส่วัวล้อมาส่งให้เจ้าของนาในเมือง เกวียน 1 เล่ม บรรทุกข้าวได้ประมาณ 40-50 ถัง ค่าบรรทุกถังละ 1 บาท โดยเจ้าของนาจะเป็นผู้จ่ายใช้เวลาเดินทางขามา 6 ชั่วโมง ขากลับ 4 ชั่วโมง เดินทางออกจากบ้านประมาณเที่ยงคืนมาถึงเชียงใหม่ช่วงเช้ามืด ขากลับก็ซื้อของจากในเมืองกลับไปขาย
          การขนส่งภายในเมือง วัวล้อทำหน้าที่ขนส่งสินค้าจากท่าเรือและสถานีรถไฟไปส่งขายยังพื้นที่ต่างๆ ทั้งในเมืองและชนบท เถ้าแก่ชิวจั้วซึ่งเปิดร้านขายของอยู่ที่ตลาดประตูเชียงใหม่ในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 เล่าว่า เขาซื้อน้ำปลาจากเอเยนต์แถวสันป่าข่อย แล้วจ้างล้อวัวขนมาที่ประตูเชียงใหม่ เวลานั้นทั้งสองข้างทางถนนเจริญเมืองมีล้อวัวจอดรอรับจ้างขนของอยู่มาก
          ในช่วงทศวรรษที่ 2510 ได้มีการสร้างถนนและนำรถยนต์กับรถจักรยานยนต์มาใช้ในการขนส่งมากขึ้น ทำให้วัวล้อค่อยๆ หมดบทบาทลง เพราะการขนส่งโดยรถเร็วกว่าและบรรทุกของได้มากกว่า ในช่วงเวลานั้นมีชาวจีนเริ่มทำกิจการนำรถบรรทุกเข้ามาขายและนำไปวิ่งเป็นรถรับจ้างภายในเมืองและระหว่างเมืองกับเขตอำเภอรอบนอก ชาวบ้านเรียกรถแบบนี้ว่ารถคอกหมู และในช่วงเวลาเดียวกันนี้ทางราชการห้ามอย่างเด็ดขาดไม่ให้วัวล้อเข้าไปในเขตเทศบาลด้านในคือ ห้ามข้ามสะพานเข้าไปทางฝั่งท่าแพ เพราะวัวถ่ายมูลลงบนถนนทำให้สกปรกและเกะกะถนน วัวล้อจึงหายไปจากตัวเมืองเชียงใหม่
          ในหมู่บ้านวัวล้อก็ค่อยๆหมดบทบาทลงเช่นกัน เพราะชาวบ้านหันมาใช้ควายเหล็กในการทำนา และใช้จักรยานยนต์ในการเดินทางและขนส่งมากขึ้น ชูสิทธิ์ ชูชาติ กล่าวว่า ระหว่างพ.ศ. 2519-2528 มีรถจักรยานยนต์ที่จดทะเบียนในเชียงใหม่เพิ่มจำนวนมากขึ้นถึง 66,183 คัน ในกาดวัว ซึ่งเคยเป็นแหล่งซื้อขายวัว แทบจะกลายเป็นกาดซื้อขายจักรยานยนต์มือสองไปเลยทีเดียว แต่อย่างไรก็ตามในหมู่บ้านบางแห่งยังมีการใช้วัวล้ออยู่ เช่น หมู่บ้านแม่ทา จังหวัดลำพูน เป็นต้น