เล่าเรื่อง “ขัวแม่กก”

          ขัวแม่กก คือสะพานข้ามแม่น้ำกก (ถนนพหลโยธิน) ซึ่งแต่เดิมเป็นโครงเหล็ก คนเชียงรายจึงเรียกว่า “ขัวเหล็ก” ช่วงที่เป็นเหล็กสะพานปูพื้นด้วยไม้เนื้อแข็งแบบลูกระนาด เพราะสมัยก่อนเมืองเชียงรายยังอุดมสมบูรณ์ไปด้วยทรัพยากรป่าไม้ จึงมีไม้มากพอที่จะสร้างอะไรก็ได้ บนพื้นไม้ลูกระนาดปูไม้กระดานเป็นทางสองแนวไว้รองรับล้อยางรถยนต์ หรือ กงเกวียน ที่คนเมืองเรียกว่า “แหว้นล้อ”

          สะพานเป็นโครงเหล็กโค้งสามช่วง มีตอม่อคอนกรีตรับน้ำหนักสะพานกลางแม่น้ำกก ๒ ช่วง บนฝั่งเหนือและใต้ ๒ ข้าง หัวและท้ายเป็นสะพานคอนกรีตต่อตอม่อ เพื่อเชื่อมต่อกับ “ถนนหินฟู” (ทางลูกรัง) ตรงที่ต่อนี้เรียกกันว่าคอสะพาน คนเมืองเรียกสะพานที่เชื่อมนี้ว่า “ขัวก้อม”

          ถ้าพูดว่า “ขัวเหล็ก” ก็หมายถึงสะพานข้ามแม่น้ำกกแห่งนี้ แต่ที่บ้านขัวแคร่ซึ่งถัดขึ้นไปทางทิศเหนือประมาณ ๕ กิโลเมตร ก็มีขัวเหล็กเหมือนกัน แต่เป็นขนาดสั้นๆ เหล็กโครงขนาดเดียวกับขัวแม่กก แต่ดูจะเตี้ยกว่าไม่มีเหล็กเส้นโยงไปมาข้างบนเหมือนอย่างขัวแม่กก ก็เรียกว่า “ขัว-ขัวแคร่” แปลกว่า “สะพานขัวแคร่” สร้างหลังจากขัวแม่กกเล็กน้อย

          สะพานแม่กกเริ่มสร้างปลาปี พ.ศ. ๒๔๗๘ เสร็จเปิดใช้กลางปี พ.ศ. ๒๔๘๐ ปีเดียวกับที่สร้าง “โฮงยาไทย” สมัยที่สะพานแม่กกยังไม่ได้สร้าง อยู่ระหว่างการสำรวจออกแบบถนนจากห้าแยกฯ ไปถึงที่ตั้งขัวแม่กกนั้นยังไม่มีถนน แต่เป็นทางลำลองสำหรับเดินเท้า เป็นทางล้อและทางม้าต่างงัวต่าง แม่น้ำกกช่วงที่เป็นที่ตั้งขัวแม่กกตอนนั้นแคบและลึก เส้นทางเดินน้ำกกก็ไม่ได้เป็นสายตรงอย่างปัจจุบัน คดโค้งห่างจากเส้นทางเดินน้ำปัจจุบันนี้มาก

          พูดถึงถนนตั้งแต่ห้าแยกฯ ออกไปทางประตูท่อ ตรงไปตามแนวถนนวันนี้เป็นแนว “ขึ้นคัน” ให้รู้ว่าต่อไปจะเป็นถนน ใช้ขี้เถ้าที่เรียกว่า “ด่างโรงสี” กับ “บัวลอย” คือผักตบชวาที่มีมากมายบริเวณห้วงน้ำริมฝั่งด้านบ้านเกาะบ้านไร่มาโรยปนดินทรายที่ขุดมาจากริมถนน จนมีหลุมทรายเรียงรายกันไปตามข้างทาง ล้อเกวียน วัวควายเหยียบย่ำเป็น “ฮ่อมล้อ” ตลอดแนว

          ที่ตั้งประตูท่อปัจจุบันคือบริเวณใกล้กับสำนักงานสรรพากรจังหวัดฯ หรือศูนย์ราชการกระทรวงการคลัง บริเวณ “ปากกองยาว” มาออกวัดศรีบุญเรือง ใกล้ถนนกองยาวเยื้องๆ ไปทางเหนือเป็นกำแพงเมืองด้านประตูท่อ ต่อเนื่องจากประตูท่าทรายเลียบไปหลังสำนักงานยาสูบห้างลุ่ม ผ่านหลังสำนักงานป่าไม้ไปทะลุออกข้างโรงต้มเหล้า กำแพงเมืองคู่ขนานกับ “คืเวียง” คือคูเมืองออกไปต่อเนื่องกับห้วงน้ำร่องปลาค้าว บริเวณนั้นเป็นวังน้ำลึก หัวร่องปลาค้าวเรียกว่า “หัววัง” หรือ “คอวัง”