วัดเขาบางทราย หรือวัดเขาพระบาทบางทราย ตั้งอยู่ที่ตำบลบางทราย อำเภอเมืองชลบุรี จังหวัดชลบุรี ห่างจากตัวจังหวัดชลบุรีไปทางทิศเหนือประมาณ ๒ กิโลเมตร บริเวณวัดอยู่เชิงเขาพระพุทธบาทบางทราย หรือเขาพระพุทธบาทสามยอด เป็นวัดเก่าแก่ตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา ปูชนีย์ให้แก่วัดนี้หลายอย่าง เช่น มณฑปพระพุทธบาท เจดีย์ วิหาร
ชั้นล่างวิหารปัญ-จวคีย์ ตึกพำนักเจริญธรรมภาวนาที่วิเวกท้ายเขา และบ่อน้ำ เป็นต้น
จุดเด่นที่น่าสนใจ คือ มณฑปพระพุทธบาทสีขาวที่ตั้งอยู่บนเชิงเขาประดิษฐานรอยพระพุทธบาทอันศักดิ์สิทธิ์ บริเวณมณฑปพระพุทธบาทมีลานซึ่งมีระเบียงชมวิว ที่สามารถมองเห็นวิวของบ้านเรือน ชุมชน ขนาบไปกับสะพานชลมารควิถีที่ทอดยาวเลียบชายทะเลซึ่งเป็นภาพที่งดงามมาก
กล่าวกันว่าพระมหากษัตริย์ผู้ครองกรุงศรีอยุธยาเป็นผู้สร้างขึ้นในระหว่างปี พ.ศ. ๒๒๔๙-๒๒๗๕ วัดเขาบางทรายเป็นพระอารามหลวงที่ใหญ่ที่สุด วัดนี้เคยเจริญรุ่งเรืองอยู่ช่วงระยะหนึ่ง แล้ว กลายเป็นวัดร้างจนถึงรัฐสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ได้โปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ ซึ่งขณะนั้นดำรงตำแหน่งเจ้าพระยาพระคลัง ที่สมุหกลาโหม ยกทัพไปปราบอั้งยี่ ที่วัดคงคาลัย ตำบลบางทราย อำเภอเมืองฯ หลังจากปราบอั้งยี่ลงได้แล้ว เจ้าพระยาพระคลังได้มีบัญชาสั่งให้ปลัดทัพสถาปนาวัดเขาบางทรายขึ้นมาใหม่
ในปี พ.ศ. ๒๓๙๐ ต่อมาวัดนี้ได้รับการบูรณะอีกครั้งในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยพระยาวิชิตชลเขต ผู้กำกับราชการเมืองชลบุรีกับพระราชาคณะหลายรูป ศาสนสถานที่ได้รับการบูรณะปฏิสังขรณ์ได้แก่ มณฑปพระพุทธบาท เจดีย์ วิหารตึกพำนักเจริญภาวนาและบ่อน้ำ เป็นต้น วัดเขาบางทราย เคยมีพระมหากษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรีกรุงรัตนโกสินทร์เสด็จมาเยี่ยม ดังนี้ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ขณะทรงผนวชเสด็จพระราชดำเนินมานมัสการพระพุทธบาท และเสด็จ เยี่ยมเจ้าอาวาสเมื่อวันที่ ๑ ธันวาคม พ. ศ. ๒๔๔๗ ตรงกับวันพฤหัสบดี แรม ๙ ค่ำ เดือน ๑๒ ปีมะโรงทางราชการเคยใช้วัดนี้เป็นสถานที่ทำพิธีถือน้ำพิพัฒน์สัตยาเรื่อยมาจนตลอดสมัยรัชกาลที่ ๕
